سيستم بينايي در بدو تولد يك سيستم تكامل نيافته است و تكامل آن در طول سال اول زندگي رخ مي دهد. از اين رو، توجه والدين و پزشكان به مشكلات احتمالي در طول سال اول نقشي بسيار تعيين كننده در تكامل بينايي كودك و جلوگيري از مشكلات ناشي از اختلال در بينايي نظير مشكلات يادگيري خواهد داشت.

سه ماه اول

نوزادان معمولا قبل از هر چيز "حركت" را مي بينند. نوزاداني كه به موقع بدنيا آمده باشند (هفته 38 تا 42 حاملگي) بايد بتوانند تغييرات صورت مادر نظير خنده، اخم، ... را در هفته اول بعد از تولد ببينند. در اين زمان درك رنگ هنوز كاملا تكامل نيافته و درك عمق نيز در طول سال اول به موازات هماهنگ شدن حركت چشم ها ايجاد مي شود. هماهنگي عضلات چشم در نوزادان تازه متولد شده و شيرخواران بسيار ناقص است. چشم نوزادان اغلب به بيرون يا داخل منحرف شده و حركت چشم ها با هم هماهنگ نيست. اين وضعيت استرابيسم يا انحراف چشم خوانده مي شود. اگر استرابيسم تا 3 يا 4 ماهگي خودبخود بر طرف نشود بهتر است نوزاد توسط يك چشم پزشك معاينه شود.

اولين علائم مشكلات چشم و بينايي

در بعضي موارد لازم است نوزاد قبل از 3-4 ماهگي مورد معاينه قرار گيرد. اين موارد عبارتند از: انحراف شديد چشم ها، عدم حركت چشم قبل از 3 ماهگي، انحراف هر دو چشم به داخل، ثابت ماندن يك چشم در زمان حركت چشم ديگر و يا تفاوت فاحش بين حركات دو چشم.

تشخيص زودرس استرابيسم بسيار مهم است زيرا تنبلي چشم يا آمبليوپي حاصل استرابيسم درمان نشده است. اگر يك چشم كودك نتواند بر اثر استرابيسم خوب ببيند هماهنگي چشم ها بر هم مي خورد. همچنين اگر مغز تصويري از يكي از چشم ها دريافت نكند در طول زمان علائم ارسالي از چشم مبتلا را ناديده مي گيرد و نهايتاً فرد دچار تنبلي چشم و متعاقب آن كاهش شديد ديد مي شود.

مشكلات بينايي در نوزادان نارس

تكامل بينايي در نوزادان نارس كمي بيشتر از نوزاداني كه به موقع بدنيا آمده باشند طول مي كشد. احتمال ايجاد استرابيسم و آمبليوپي در نوزاداني كه قبل از هفته 35 حاملگي بدنيا آمده باشند 30% بيشتر است. هر چه نوزاد زودتر از زمان طبيعي بدنيا بيايد اين احتمال افزايش مي يابد.

نوزاد بايد كاملا به نور روشن (مثلا لامپ) و يا  آويز هايي كه معمولا بالاي سر نوزادان آويزان مي كنند توجه كند. اگر در 3 ماهگي جسم را جلو چشم نوزاد بگيريد و آن را از يك سمت آهسته به سمت ديگر ببريد و نوزاد قادر به دنبال كردن آن با چشم نباشد بهتر است مورد معاينه قرار گيرد. البته در بعضي موارد تكامل بينايي ديرتر رخ مي دهد كه به آن تأخير در تكامل بينايي مي گويند.

حركات نامنظم چشم

اختلالي بنام نيستاگموس ممكن است در نوزادي رخ دهد. در اين اختلال چشم ها حركاتي به چپ و راست، حركات دوراني و يا حركات نامنظمي دارند. علت اين اختلال ممكن است ضعف بينايي، وجود نقص در مسير عصبي از چشم به مغز و يا آلبينيسم (كمبود رنگدانه ها) باشد. نيستاگموس ممكن است ارثي هم باشد. نوزاداني كه نيستاگموس دارند ممكن است ديد طبيعي و يا ضعيف داشته باشند. اگر نيستاگموس تا بعد از 3 ماهگي باقي بماند نوزاد بايد مورد معاينه قرار گيرد.

در مجموع بايد گفت كه 3 تا 4 ماه اول زندگي زمان بسيار مهمي از نظر تكامل بينايي است و توجه والدين و مراجعه به موقع به چشم پزشك نقش تعيين كننده اي در بينايي كودك خواهد داشت.

4 تا 6 ماهگي

در اين سن نوزاد بايد دستش را به طرف اسباب بازي كه جلوي او مي گيريد دراز كند و يا دستش را به آن بزند. در ابتدا ممكن است دست نوزاد بطور  اتفاقي به جسمي كه جلويش گرفته ايد بخورد ولي در طول زمان با رشد بينايي، درك عمق و درك بيشتر نوزاد اين كار ارادي تر مي شود.

از 6 تا 8 ماهگي نوزاد شروع به غلت زدن و احتمالا چهار دست و پا راه رفتن مي كند. در اين مرحله مي توانيد يك اسباب بازي را طوري جلو كودك قرار دهيد كه مجبور باشد براي رسيدن به آن غلت بزند و يا كمي از جاي خود جلوتر بيايد. اين كار به تقويت بينايي نوزاد كمك مي كند.

بين 8 تا 12 ماهگي نوزاد شما ممكن است چهار دست و پا حركت كند و يا راه برود. سعي كنيد به جاي راه افتادن زودتر، كودك خود را به حركت چهار دست و پا تشويق كنيد زيرا باعث ايجاد هماهنگي ميان حركات دست و چشم مي شود. در اين سنين بويژه وقتي كودك روي مبل يا تخت و يا نزديك پله است بايد بسيار مواظب وي بود زيرا ديد كودك در اين مرحله هنوز فاقد درك عمق كافي است و در نتيجه پستي و بلندي ها را بخوبي درك نمي كند. به عبارت ديگر كودك در اين سن متوجه نيست كه لبه تخت در جايي تمام مي شود و زمين پايين تر از آن قرار گرفته است بنابراين احتمال سقوط كودك از تخت و پله وجود دارد.

منبع: http://www.noorvision.org